Theo dòng lịch sử, Giáo phận Hà Tĩnh có một quá trình chuẩn bị thành lập khá lâu dài. Dưới thời Đức cha Phêrô Trần Xuân Hạp, vào năm 1994, ngài đã đệ trình Tòa Thánh xin chia tách Giáo phận. Nhưng lúc đó, Đức cha Phêrô Trần Xuân Hạp đã 74 tuổi, nghĩa là đã gần đến tuổi nghỉ hưu. Chính vì thế tiến trình đó tạm dừng. Vào năm 2009, Đức cha Phaolô Maria Cao Đình Thuyên tiếp tục gửi văn thư nhắc lại thỉnh nguyện thành lập Giáo phận mới của vị tiền nhiệm. Nhưng lúc đó, Đức cha Phaolô Maria cũng đã 82 tuổi, vì thế Bộ rao giảng Tin Mừng cho các dân tộc chưa trả lời. Ngày 30-7-2010, sau khi Đức Giám mục Phaolô Nguyễn Thái Hợp nhận sứ vụ Giám mục tại Giáo phận Vinh, Bộ đã gửi văn thư hỏi ý kiến Đức cha Phaolô có tiếp tục xin tách Giáo phận không? Đức cha Phaolô Nguyễn Thái Hợp tiếp tục xin tách Giáo phận như ý nguyện của hai vị tiền nhiệm.

Sau những năm tháng hy vọng và chờ đợi, Giáo phận Hà Tĩnh cũng được khai sinh. Hôm nay, ngày 11 tháng 2 năm 2019, ngày chính thức công bố Quyết định thành lập giáo phận Hà Tĩnh và là ngày Đức cha Phaolô Nguyễn Thái Hợp, vị Giám mục tiên khởi của giáo phận Hà Tĩnh, chính thức nhậm tòa.

Vào đúng 9h00, thánh lễ Đức Maria Mẹ Thiên Chúa, Bổn mạng Giáo phận Hà Tĩnh và Mừng ngày ra mắt chính thức Giáo phận mới Hà Tĩnh, ngày khởi đầu sứ vụ Giám mục của Đức Cha Phaolô Nguyễn Thái Hợp, được cử hành. Hiện diện trong thánh lễ có Đức Tổng Giám mục Zalewski, Đại diện Tòa Thánh; Đức Hồng Y Phêrô Nguyễn Văn Nhơn; 33 Đức Giám mục; Quý cha Tổng Đại Diện; quý cha Giảm tỉnh và bề trên các hội dòng; hơn 400 linh mục thuộc giáo phận Hà Tĩnh và các giáo phận khác; hàng ngàn tu sĩ nam nữ và có hơn 40 ngàn người tham dự.

Sau lời khai lễ, Đức Tổng Giám Mục Zalewski, Đại diện Tòa Thánh trao quyết định thành lập Giáo phận Hà Tĩnh và trao Tông sắc Bổ nhiệm Giám mục cho Đức cha Phaolô Nguyễn Thái Hợp. Sau đó, Đức Tổng Giám mục Zalewski dẫn Đức cha Phaolô lên Ngai Tòa và các đại diện dân Chúa trong Giáo phận tiến đến cúi chào Đức cha Phaolô tỏ lòng tôn kính và vâng phục. Từ giây phút lịch sử này, tân Giáo phận Hà Tĩnh chào đời và bắt đầu cuộc sống mới.

Giảng trong thánh lễ, Đức Tổng Giám mục Vũ Văn Thiên đã nhấn mạnh: “Giáo Hội Công giáo Việt Nam vui mừng vì có thêm một Giáo phận mới, đó là Giáo phận Hà Tĩnh, bao gồm hai tỉnh Hà Tĩnh và Quảng Bình. Việc thành lập một Giáo phận mới đánh dấu sự trưởng thành và tạo nhiều thuận lợi cho công việc mục vụ, đem lại những hiệu quả truyền giáo”. Ngài cũng ước mong cho“Tình người nơi tân Giáo phận sẽ được thăng hoa và đậm đà hơn nữa, nếu được thấm nhuần chất men của Tin Mừng. Chúng ta cầu nguyện cho sứ vụ của Đức Cha Phaolô tại mảnh đất này đem lại những hiệu quả tốt đẹp. Cầu nguyện cho Giáo phận Hà Tĩnh sẽ có những mùa gặt bội thu, để rồi ‘đi mô ta cũng nhớ về Hà Tĩnh’, vì trên mảnh đất khô cằn và nghèo nàn này, đức tin sẽ tỏa sáng, hòa bình, công lý, sự thật và tình yêu sẽ nở hoa và tỏa sắc khoe hương”.

Cuối thánh lễ, Đức Tổng Giám mục Zalewski Đại diện Tòa Thánh gửi lời chúc mừng đến Đức cha Phaolô cùng tất cả mọi thành phần dân Chúa trong Giáo phận Hà Tĩnh: “Tôi rất vui mừng, biết ơn và vinh hạnh vì được hiện diện trong thánh lễ này để cùng cộng đoàn dâng lên Thiên Chúa lời ngợi ca trong thời khắc đầu tiên khai mạc sứ vụ mục tử của Đức cha Phaolô, vị Giám mục tiên khởi của tân Giáo phận Hà Tĩnh. Dựa vào giáo huấn của Chúa Giêsu, sứ mạng của một người Mục tử là đi trước đoàn chiên. Các vị mục tử có khả năng đọc được dấu chỉ và tiếng nói của Chúa, để từ đó, các mục tử với lòng khiêm nhường bước theo tiếng nói của sự thật, chứ không phải phục vụ tiếng nói hay ý tưởng của con người. Đức Thánh Cha Phanxicô đã tin tưởng giao phó đoàn chiên Giáo phận Hà Tĩnh cho Đức cha Phaolô, là một bộ phận của Giáo Hội hoàn vũ để, Đức cha chăn dắt và hướng dẫn đoàn chiên tiến về nhà Cha trên trời. Với tâm tình này, Đức Thánh Cha Phanxicô ưu ái ban phép lành Tông Tòa đến Đức cha Phaolô, quý linh mục tu sĩ và toàn thể anh chị em trong Giáo phận Hà Tĩnh”.

Tiếp đến, Đức Tổng Giám mục Giuse Nguyễn Chí Linh đại diện Hội Đồng Giám Mục Việt Nam phát biểu và gửi lời chúc mừng, ngài nói: “Năm 1659, Việt Nam chỉ có hai giáo phận: Đàng Trong và Đàng Ngoài. Thế mà theo dòng thời gian, hai giáo phận đó dần dà đã được thái nhỏ ra thành 26 giáo phận, nay thêm Hà Tĩnh nữa là 27 giáo phận. Điều kỳ diệu là mỗi lần thái nhỏ ra là mỗi lần Giáo Hội lại biến thành một khối hiệp thông mới. Trong bầu khí mùa xuân vẫn còn quanh quẩn đâu đây, tôi cầu chúc mọi người, mọi thành phần dân Chúa đang hiện diện, cách riêng dân Chúa Hà Tĩnh một tương lai tươi sáng tuyệt vời như mùa mùa Xuân Giáo Hội”.

Đáp lời, Cha quản hạt Văn Hạnh, Phêrô Hoàng Biên Cương, dâng lời tạ ơn Thiên Chúa, cám ơn Đức Thánh Cha Phanxicô, quý Đức Hồng Y, quý Giám mục và mọi thành phần trong Giáo Hội đã thành lập tân Giáo phận Hà Tĩnh nơi mảnh đất miền trung nghèo khó, khí hậu khắc nghiệt nhưng lại giàu tình người và can trường trong đức tin.

Hôm nay là một ngày tròn đầy niềm vui và hồng phúc của hơn 278 ngàn con tim trong Giáo phận Hà Tĩnh. Sau 173 năm cưu mang và 25 năm chuyển dạ, hôm nay Giáo phận Vinh sinh ra người con là Giáo phận Hà Tĩnh. Thay lời cho đại gia đình Hà Tĩnh, ngài đã thân thưa với Đức cha Phaolô tân nhiệm rằng Giáo phận mới là một con thuyền, các thuỷ thủ sẽ chèo chống nhịp nhàng dưới quyền điều khiển của một vị Giám mục thuyền trưởng duy nhất.

Sau cùng, trong giờ phút linh thiêng, Đức cha Phaolô đã dâng lời tạ ơn Thiên Chúa vì Ngài đã trao cho ngài sứ vụ cao cả, bất chấp giới hạn và khiếm khuyết của con người. Muôn ngàn đời xin được ca ngợi lòng thương xót và ân sủng của Thiên Chúa. Đức cha Phaolô xin chân thành cám tạ Đức Thánh Cha Phanxicô đã lắng nghe nguyện vọng của cộng đoàn dân Chúa về việc thành lập tân Giáo phận Hà Tĩnh. Ngài cũng gửi lời tri ân tới Bộ Loan Báo Tin Mừng, quý Đức Tổng Giám mục, quý Giám mục, quý cha Đại diện và cũng như tất cả mọi thành phần dân Chúa đã đến hiệp thông và cầu nguyện cho ngài và cho Giáo phận mới.

Với bài ca du dương trầm bổng kết lễ, các ca viên của ca đoàn giáo xứ Trung Nghĩa, dưới sự điều hành của cha quản xứ Giuse Nguyễn Công Bình, đã hướng cộng đoàn dâng lên Đức Maria, Mẹ Thiên Chúa, bổn mạng Giáo phận, những tâm tình tạ ơn. Nhờ lời chuyển cầu của Đức Maria Mẹ Thiên Chúa đồng hành, hướng dẫn Giáo phận để mọi thành phần dân Chúa được thăng tiến hơn trong đời sống đạo.

Hà Tĩnh là Giáo phận thứ 27 của Giáo Hội Công giáo Việt Nam. Tân Giáo phận Hà Tĩnh ở miền Trung Việt Nam, bao gồm hai tỉnh Hà Tĩnh và Quảng Bình, được dâng kính Đức Maria Mẹ Thiên Chúa. Tòa Giám mục và Nhà thờ Chính tòa tọa lạc tại giáo xứ Văn Hạnh. Giáo phận có 278.559 tín hữu (chiếm 13,03% dân số hai tỉnh Hà Tĩnh và Quảng Bình). Giáo phận có 10 giáo hạt, 116 giáo xứ và chuẩn giáo xứ, 135 linh mục, 46 chủng sinh, hàng trăm nam nữ tu sĩ tại 39 sở dòng hoặc nhóm tu sĩ phục vụ tại các giáo xứ trong Giáo phận.

Là một giáo phận mới, có địa bàn rộng lớn, số giáo dân đông và điều kiện khí hậu khắc nghiệt, đời sống giáo dân còn gặp nhiều khó khăn, vì thế công tác loan báo Tin Mừng tuy có nhiều cơ hội nhưng cũng lắm thách thức. Ước mong rằng, dưới sự dẫn dắt của Đức cha Phaolô tân Giáo phận Hà Tĩnh sẽ ngày càng vững bước trong cuộc lữ hành đức tin.