Hãy Sám Hối (Mt 3, 1-12)

HÃY SÁM HỐI
Chúa Nhật II Mùa Vọng năm A: Mt 3, 1-12

Suy niệm

Bài đọc Cựu Ước đưa chúng ta trở về thời ngôn sứ Isaia (thế kỷ VIII trước Công Nguyên), trong một giai đoạn khủng hoảng toàn diện của Israel. Các vua chúa chỉ lo xây dựng quyền lực cho bản thân và dòng tộc; công lý bị chà đạp; xã hội đầy rẫy bất công; đời sống luân lý suy đồi và đức tin chỉ là hình thức. Giữa bối cảnh đó, Isaia cất lên một lời hứa đầy hy vọng: sẽ có ngày Đấng Mêsia được Thiên Chúa sai đến để thiết lập vương quyền của Thiên Chúa, đem lại công lý, giải phóng người nghèo, và hòa bình cho nhân loại (x. Is 11,1-10).

1. Sám hối: lời kêu gọi đánh thức lương tâm

Bước sang Tân Ước, dân Do Thái lại rơi vào một sa mạc khác: sa mạc của thinh lặng thiêng liêng. Sau nhiều thế kỷ không còn tiếng nói ngôn sứ, không có lời mặc khải mới, không có ánh sáng nào soi đường. Tôn giáo trở thành hình thức và thói quen, luật lệ biến thành sự trói buộc và che mờ Thiên Chúa. Chính trong khung cảnh đó, Gioan Tẩy Giả xuất hiện như một tiếng sét xé tan bầu trời im lặng: “Anh em hãy sám hối, vì Nước Trời đã đến gần” (Mt 3,2).

Dân chúng nhìn nhận Gioan là một ngôn sứ, là ánh sáng phơi bày sự dữ, là tiếng nói hiệu triệu con người chuẩn bị đón nhận Đấng Cứu Thế. Nơi ông có một dáng dấp uy quyền và tính cách linh thiêng, là điều chỉ có nơi một con người đã sống lâu dài với Thiên Chúa.
 

2. Sám hối: không chỉ sửa lỗi, mà đổi cách sống

Sứ điệp nòng cốt và khẩn thiết của Gioan là phải sám hối để đón nhận Nước Trời. Ông tố giác những tiêu cực nhưng cũng nêu lên những tích cực; lên án quá khứ nhưng mở ra một tương lai; loại trừ sự ác để hướng con người tới sự thiện.

Tất cả đều khởi đầu từ việc sám hối. Trong tiếng Hy Lạp, từ “Sám hối - metanoia” không chỉ có nghĩa là “ăn năn”, mà là một cuộc đổi hướng tận căn trong tư tưởng, tâm hồn và cách sống: meta (vượt qua) và nous (trí tuệ nội tâm, con tim thiêng liêng).

Thánh Kinh Do Thái gọi sám hối là “teshuvah”, nghĩa là “quay về”. Không chỉ quay về điều thiện, mà là quay về với chính Thiên Chúa – nguồn mạch sự sống: “Hãy vứt bỏ mọi tội phản nghịch mà lập cho mình một quả tim mới và thần khí mới” (Ed 18,31).

3. Sám và hối trong ánh sáng Đông phương

Ngoài các ngôn ngữ Kinh Thánh như Hy Lạp và Latinh, truyền thống Đông phương Hán học cũng cho ta một cách hiểu rất thâm trầm về “sám hối” 懺悔.

Sám (懺) là dám đứng trần trụi trước sự thật về chính mình, không che giấu, không bào chữa.

Hối (悔) gồm bộ “tâm” (心) và chữ “mỗi” (每): mỗi lần trái tim nhớ lại lỗi cũ thì lại đau. Hối không chỉ là nhận lỗi bằng lý trí, mà là tan nát bằng con tim.

Cách hiểu Đông phương ấy gặp gỡ với metanoia của Tin Mừng: sám hối không phải để tự hành hạ mình, mà để được giải phóng khỏi cái tôi giả tạo; không để chôn vùi quá khứ, mà để khai sinh tương lai.

4. Đức tin không dựa vào hình thức hay gia phả

Thấy nhóm Pharisêu và Sađucêô đến xin chịu phép rửa, Gioan không nói dịu dàng, mà với giọng thẳng thắn: “Hỡi nòi rắn độc” (Mt 3,7). Ông vạch trần một thứ đạo hình thức, giữ luật bề ngoài mà lòng xa cách Thiên Chúa.

Tiêu chuẩn của đức tin thật không phải là danh xưng hay nghi lễ, mà là đời sống: “Hãy sinh hoa quả xứng với lòng sám hối” (Mt 3,8). Những hoa quả đó không đo bằng việc đạo đức bề ngoài, mà là tình yêu trong hành động, để đem lại bình an và hạnh phúc cho tha nhân.

Gioan cũng đập tan ảo tưởng về gia phả: “Đừng tưởng rằng chúng ta có tổ phụ là Ápraham” (Mt 3,9). Đức tin không truyền bằng máu huyết. Kitô hữu không phải là một tên gọi, mà là một cách sống.

Gioan còn dùng hình ảnh rất mạnh: rìu đã đặt dưới gốc cây (c. 10). Không phải để đe dọa, mà để thức tỉnh. Đời sống không có nút “undo” như trong thế giới kỹ thuật số. Lịch sử cứu độ không vận hành bằng thử nghiệm, mà bằng quyết định. Mỗi ngày đi qua là một bước vĩnh viễn được khắc vào số phận mình.

5. Phép Rửa bằng Thánh Thần và bằng lửa

Gioan tuyên bố: “Tôi làm phép rửa cho anh em bằng nước, còn Đấng đến sau tôi sẽ làm phép rửa bằng Thánh Thần và lửa” (Mt 3,11). Nước rửa sạch những gì bên ngoài. Lửa đốt cháy những gì giả tạo bên trong. Thánh Thần không chỉ làm sạch, mà còn làm mới.

Hình ảnh nia rê lúa (c. 12) khép lại bài Tin Mừng như một lời cảnh tỉnh nghiêm khắc: lúa và trấu không thể trộn lẫn mãi, người xấu và người tốt phải được tách riêng. Đời người sớm muộn cũng đến giờ phân loại. Không phải Thiên Chúa phân xử độc đoán, nhưng rất công minh: mọi người sẽ được xét xử theo những việc mình đã làm.

Kết luận

Sám hối không làm con người nhỏ đi, nhưng mở đường cho điều lớn lao hơn đi vào. Không làm ta xấu hổ, mà làm ta chân thật. Không làm ta sợ hãi, mà đưa ta trở về. Đấng Cứu Thế đang đến không tìm những con người hoàn hảo, nhưng tìm những con tim biết tan nát và mở ra. Nếu ta thực sự sám hối, thì một lần nữa, Thiên Chúa lại có chỗ để giáng sinh trong lòng mình.

Cầu nguyện

Lạy Chúa!
Tình Chúa thương vẫn từng ngày mở lối,
nhưng cho ai biết sám hối mà thôi,
không sám hối đời con vẫn tăm tối,
vẫn vô minh trôi nổi theo tháng ngày.

Đón nhận Chúa con càng phải sám hối,
vì đời con bao tội lỗi phủ che,
nên không nghe bước chân Ngài đang tới,
cũng không thấy bóng dáng Chúa trong đời.

Con sám hối không phải vì sợ hãi,
mà vì con đã được Chúa yêu thương,
nên dẹp bỏ những gì là gai chướng,
để con dọn cho Chúa một con đường.

Con đường được xây sửa bằng tình yêu,
nhưng bản thân con phận hèn sức yếu,
con cầu mong ơn thánh Chúa tài bồi,
để sống hơn những gì con đang sống.

Xin cho con đừng bao giờ tự mãn,
đừng nghĩ mình xứng đáng với ân ban,
nhưng thấy mình còn lầm lỗi muôn vàn,
để con luôn biết chấn chỉnh sửa sang,
biết sống đẹp từng hành vi cử chỉ,
từng việc làm và lời nói từ bi.

Xin cho con giữ tâm hồn trong sáng,
không để cuộc đời mình phải ngổn ngang,
không phải quá lo toan và tính toán,
nhưng luôn sống với Chúa trong bình an,
xin cho con một tâm thế sẵn sàng,
chờ Chúa đến rạng ngời trong ánh quang. Amen.
 

Lm. Thái Nguyên