Lời nói trong giao tiếp

Lời nói trong giao tiếp

Có lần tôi đến London, được hai anh chị chở đi chơi với chiếc xe đời mới. Khi trò qua chuyện lại trên tuyến đường dài, anh thỉnh thoảng chêm vào những từ mà dân mình gọi là “chửi thề, hoặc nói tiếng Đan Mạch”. Chị tinh ý nhắc anh, anh cũng chợt nhận ra ý chị để hạn chế. Tuy nhiên vì quen nên lâu lâu anh lại chêm vào. Kiểu như thiếu tiếng “Đan Mạch” thì tiếng Việt khó diễn đạt hết ý (tôi đoán thế!). Thầm mong anh sớm quên được tiếng “Đan Mạch” để trong bất kỳ mối tương quan nào, anh nối kết thân tình được với nhiều người hơn.

Dĩ nhiên ngôn ngữ là phương tiện trong tương quan để chúng ta hiểu nhau. Phương tiện ấy chạy thế nào, tác dụng ra sao và khi nào sử dụng là tùy thuộc vào mỗi người. Càng để ý, học hỏi và thực tập, ngôn từ càng giúp người ấy đến gần với tha nhân hơn. Ngược lại, những ai ăn nói thô lỗ, ngôn ngữ cọc cằn hay lươn lẹo lấp liếm, người đời sẽ cười khinh. Có khi khinh ra mặt, cười sau lưng. Khi nói năng vô lối như thế, chính miệng mình cũng bẩn trước, tai mình cũng nghe đầu tiên. Rồi lâu dần cách nói năng ấy sẽ thành quen, và nó gieo cấy vào tâm hồn người nói tính khí nóng nảy, bực dọc và hiếu chiến.

Là người Công giáo, hẳn nhiên mỗi người hãy để cho lời nói của mình nên phương tiện dựng xây, hàn gắn và chữa lành người khác. Hãy dùng lời tốt đẹp mà trò chuyện với nhau (1 Tx 4,16-18). Được như thế, đòi hỏi người ấy biết quan sát, tế nhị và lựa lời mà nói cho đẹp lòng nhau. Đó là lời chân thật, “miệng sẽ ngọt hạt từ tâm”. (Trịnh Công Sơn). Hạt từ tâm nghĩa là lời nói đẹp, tạo ra sự cảm thông, sự ăn ý và hiểu biết lẫn nhau. Ăn phải nhai, nói phải nghĩ. Học ăn, học nói, học gói, học mở.

Tin Mừng Chúa Nhật 04 thường niên hôm nay (Mc 1,21-28) cho thấy Đức Giêsu là bậc thầy sử dụng lời để an ủi, nâng đỡ và chữa lành người ta. Chính Ngài là Ngôi Lời hằng sống. Hôm nay Ngôi Lời đến Ca-phác-na-um là thành phố kinh tế giao thương của nhiều quốc gia. Dân tứ xứ đổ về đây buôn buôn, bán bán. Vậy mà khi Đức Giêsu cất tiếng rao giảng trong hội đường, nơi công cộng, ai cũng sửng sốt về lời giảng dạy của Ngài. Đức Giêsu dùng lời chân thật, trân thành và gần gũi để trò chuyện với người ta. Hơn hết Ngài lắng nghe bằng trái tim thấu cảm, nói năng bằng tấm lòng người mục tử. Nhờ đó, người người kéo đến để nghe lời giảng dạy của Ngài.

Thực ra sức mạnh lời nói của Đức Giêsu là có thể chữa lành. Hôm ở Ca-phác-na-um có một người bị thần ô uế nhập. Thần này ăn bậy nói bạ, cư xử theo bản năng và khó tạo dựng tương quan tốt. Nó nói với Đức Giêsu rằng: “Ông Giêsu Nadarét, chuyện chúng tôi can gì đến ông mà ông đến tiêu diệt chúng tôi?” Dĩ nhiên là chuyện này có can dự đến Đức Giêsu, bởi Ngài đến để giải thoát con người khỏi những điều xấu xa. Với nó, Đức Giêsu là kẻ thù; với Đức Giêsu, thần ô uế phải ra khỏi con người đang bị nó ám. Từ đây nhờ lời quyền năng của Đức Giêsu mà người ấy được khỏi bệnh. Hy vọng từ đây anh ta có thể dùng lời chân thật mà giao tiếp với nhau.  

Sau câu chuyện trên đây, những người chứng kiến bàn ra tán vào. Họ chưa thấy vậy bao giờ: “Giáo lý thì mới mẻ, người dạy lại có thẩm quyền.” Đó là uy quyền của Đức Giêsu xuất phát từ Thiên Chúa. Ai lắng nghe và thực thi lời của Ngài, người ấy cũng sẽ được cứu độ; người ấy không để cho những thứ ô uế, bẩn tưởi đi vào tâm trí mình. Khi đó, lời nói của mình sẽ đẹp vô cùng, sẽ có sức biến đổi chính mình và tha nhân.

Không biết tự bao giờ dân mình hình thành “văn hóa chửi”. Thật tội nghiệp cho chữ văn hóa khi phải bị ghép chung với thành phần chửi mắng. Chửi bới, la mắng và nguyền rủa bằng lời chưa sướng mồm, đã miệng, người ta còn đưa lên mạng. Khối người xúm vào tiếp tục ném đá, chia sẻ những lời khiếm nhã ấy. Vậy là tiếng dữ lan xa đồn rộng. Tiếc là văn hóa ấy là thứ virus làm băng hoại tế bào tự trọng và lịch sự của nhiều người. Hệ quả là tình người, tình bạn và tình yêu bị bào mòn bởi thứ “văn hóa chửi” này. Đã đến lúc chúng ta chia tay với thứ văn hóa rẻ tiền này.  

Với người Công giáo, chúng ta có thầy Giêsu để học được lời hay lẽ phải. Ngài chính là khuôn mẫu để chúng ta bắt chước. Đơn giản nơi Đức Giêsu luôn có lời nói chân thật. Sự thật sẽ giải phóng chúng ta. Thôi thì chúng ta chưa dẹp được văn hóa chửi, thì thay vào đó, chúng ta tập văn hóa lịch sự: từ lời nói cho đến cử chỉ, từ suy nghĩ cho đến hành động. Hy vọng một ngày nào đó, dân Việt mình tự hào loại văn hóa chửi ra khỏi từ điển đời sống hằng ngày. Hãy để Đức Giêsu dẫn ta đi trên con đường tập lối sống văn minh này.

Nếu lật lại những trang Kinh Thánh, chúng ta dễ dàng thấy biết bao lời giảng dạy của Ngài, biết bao phép lạ Ngài làm, biết bao con người được cứu độ. Mỗi lời nói của Ngài đều mang tính dựng xây, thiết lập tương quan. Mỗi bài học của Ngài đều cho người ta niềm vui, sự sống và bình an. Chẳng hạn trong câu chuyện trên đây, chắc chắn Đức Giêsu luôn loại trừ thần xấu xa. Chúng muốn ám hại con người, đặt vào suy nghĩ, môi miệng người ta những lời chua chát. Từ đó có tranh giành thù hận và chiến tranh. Ngược lại Đức Giêsu gieo lời yêu thương, nói lời an ủi và khơi dậy lòng nhân ái nơi mỗi con người. Từ đó, người ta tìm được bình an, kiến tạo được hạnh phúc và xây dựng được hòa bình. Đó là hai phương trời cách biệt; tùy chúng ta chọn bước vào con đường nào.

Lạy Chúa Giêsu, khi bực tức người ta dễ chửi bới. Họ chửi xong rồi bới. Trong xã hội chúng con còn nhiều người thích dùng lời nói mà xúc phạm la mắng nhau. Đó là thảm họa cho xã hội. Xin giúp mỗi người chúng con trở nên dễ thương trong lời nói, dễ mến trong giao tiếp và dễ yêu trong các mối tương quan. Được như thế chúng con đang làm theo lời dạy của Ngài. Tuy có khó khăn, nhưng chúng con sẽ để ý tập, tập và tập. Đến một ngày, hy vọng chúng con nên người lịch sử, văn minh và nên người con ngoan của Chúa. Amen.
 

Giuse Phạm Đình Ngọc SJ